جوان آنلاین: مهر ماه را در حالی سپری کردیم که انگار نه انگار پاییز است! همچنان هم در روزشمار پایانی نخستین ماه پاییز نه از سرمای هوا خبری هست و نه از بارندگی! پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی هم خبر‌های امیدوارکننده‌ای از پاییز امسال ندارد. آنطور که از شواهد پیداست وارد ششمین سال خشکسالی شده‌ایم و دورنمای بارش‌های زمستانی هم معلوم نیست؛ بارش‌هایی که حتی اگر باشد و آسمان دست از خست بردارد باز هم جبران پنج سال خشکسالی ساده نیست! مگر آنکه لطف الهی شامل حالمان شود و زمین‌های تشنه و سد‌های خالی را به روشنایی و طراوت آب سیراب کند.
چند سالی می‌شود آسمان مهرش را بر سرمان کم کرده و زمین هم مضایقه می‌کند؛ دشت‌های سرسبز در بیشتر نقاط کشور شبیه لب‌های ترک خورده کویر خشک و لم‌یزرع شده‌اند و رودخانه‌های فصلی در بسیاری از مناطق خشک شده‌اند. همه امیدمان به پاییز بود که شاید ابر‌ها ببارند و مایه برکت زمین و رودخانه‌ها و برکه‌ها شوند، اما نخستین ماه پاییز هم رو به اتمام است و همچنان خبری از باران نیست. حال و هوای تابستان با پاییز گرم هنوز جاری است. انگار ننه سرما بساطش را جمع کرده و به سفری دور رفته و حالا حالا‌ها هم بنای بازگشت ندارد. بر اساس داده‌های صنعت آب کشور، در مهرماه ۲۸ استان بین ۵۰تا ۱۰۰ درصد کمتر از سال قبل بارندگی داشته‌اند. در استان‌های شمالی نیز اوضاع بحرانی است؛ مازندران با ۳۰ درصد و گیلان با ۱۲ درصد کاهش بارندگی نسبت به سال قبل مواجه بوده‌اند. تنها استانی که افزایش بارندگی داشته، گلستان است با ۴۸ درصد افزایش نسبت به سال گذشته. به‌صورت میانگین، دو سوم سد‌های کشور خالی از آب هستند. بدتر از همه اینکه فعلاً افق روشنی پیش‌بینی نمی‌شود.
بارش کمتر از نرمال
جدیدترین نقشه‌های پیش‌بینی هفتگی بارش و دمای هوای کشور بر مبنای نقشه‌های احتمالاتی توسط پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو کشور از ۲۱ مهر ماه تا ۲آذر ماه سال جاری تولید و ارائه شد.
بر اساس اعلام پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو مجموع بارش کشور تا روز‌های آغازین آذر ماه کمتر از نرمال است و بارش محدود به استان‌های ساحلی خزر، شمال غرب، زاگرس شمالی و نوار شمالی شمال شرق خواهد بود.
دمای هوای روز‌های پایانی مهر در شمال شرق کشور بیش از نرمال است. دمای هفته‌اول آبان در نیمه شرقی، طی هفته دوم و سوم در نوار شمالی و استان‌های غربی کشور بیش از نرمال، در روز‌های پایانی آبان و آغازین آذر در سطح کشور فراتر از نرمال خواهد بود. بر این اساس، بارش هفته اول و دوم (۲۱ مهر تا ۴ آبان) در استان‌های ساحلی خزر در محدوده نرمال و در سایر مناطق کشور کمتر از نرمال یا ناچیز است. دمای هفته اول (۲۱ تا ۲۷ مهر) در شمال شرق کشور ۱ تا ۶ درجه بیش از نرمال است و بیشترین افزایش (۳ تا ۶ درجه) در بخش‌هایی از خراسان رضوی رخ می‌دهد. دمای سایر مناطق در محدوده نرمال خواهد بود همچنین دمای هوای هفته دوم در نیمه غربی نرمال تا یک درجه کمتر از آن و برای نیمه شرقی کشور ۱تا ۳ درجه بیش از نرمال پیش‌بینی شده‌است.
بر اساس داده‌های مؤسسه تحقیقات آب، سال آبی گذشته سخت‌ترین دوره ۵۰ سال اخیر بوده و بسیاری از استان‌ها از جمله یزد، کمترین بارش خود در بیش از شش دهه گذشته را تجربه کرده‌اند. این وضعیت سبب کاهش چشمگیر ذخیره سد‌ها و افت منابع زیرزمینی شده و آثار آن در کشاورزی، تولید برق آبی و زندگی شهری قابل‌مشاهده است.
تهدید امنیت غذایی
مهدی زارع، پژوهشگر و استاد پژوهشکده بین‌المللی زلزله‌شناسی، در ارزیابی‌اش از وضعیت منابع آب ایران در سال آبی جاری می‌گوید: «برآورد می‌شود که در سناریوی بدبینانه خشکسالی پیش رو، کل آب تجدیدپذیر می‌تواند به حدود ۷۰ میلیارد متر مکعب کاهش یابد و سرانه آب به حدود ۷۵۰ متر مکعب برای هر نفر یا کمتر برای ساکنان ایران برسد.»
طبق توضیحات وی سطح بارندگی به طور قابل‌توجهی پایین‌تر از میانگین بلندمدت کاهش یافته‌است. بسیاری از سد‌های بزرگ با ظرفیت‌های تاریخی بسیار پایین فعالیت می‌کنند. برداشت ناپایدار از آب‌های زیرزمینی منجر به تخلیه عمده سفره‌ها و فرونشست شدید زمین شده‌است.
به گفته این پژوهشگر، ایران یکی از بالاترین نرخ‌های تخلیه آب‌های زیرزمینی در جهان را دارد. حدود یک میلیون چاه در ایران در حال بهره‌برداری است که حدود نیمی از آن غیرمجاز تخمین زده می‌شود. سفره‌ها سریع‌تر از آنکه تغذیه شوند، استخراج می‌شوند و عملاً منبع تجدیدپذیر را به منبع تجدیدناپذیر تبدیل می‌کنند.
وی معتقد است بدون تغییرات تحول‌آفرین در سیاست‌های مدیریت آب و شیوه‌های کشاورزی، ایران در مسیر کمبود شدیدتر آب قرار دارد که پیامد‌های عمیقی برای اقتصاد، انرژی و امنیت غذایی خواهد داشت.
بحران در تهران
اوضاع برخی از مناطق کشور مانند تهران بحرانی‌تر به نظر می‌رسد. محسن اردکانی مدیر عامل آبفای تهران با اشاره به تداوم خشکسالی در کشور می‌گوید: «سال آبی گذشته، پنجمین خشکسالی پیاپی را پشت سر گذاشتیم و با توجه به کم‌بارشی‌ها از ابتدای پاییز تاکنون، وارد ششمین خشکسالی متوالی شده‌ایم.»
به‌گفته وی، در ۲۰ روز ابتدایی پاییز سال گذشته حدود ۱۶ میلی‌متر و در دوره مشابه درازمدت ۱۰ میلی‌متر بارش در تهران ثبت شده‌بود که با توجه به این آمار، تاکنون از نظر میزان بارندگی در مقایسه با میانگین بلندمدت و همچنین نسبت به سال گذشته، ۱۰۰ درصد عقب هستیم و عملاً ششمین سال خشکسالی آغاز شده‌است.
استمرار وضعیت خشکسالی می‌تواند چالش‌های اقتصادی و اجتماعی ایجاد کند و حتی ابعاد سیاسی به خود بگیرد. به همین خاطر هم باید برای مواجهه با آن تدبیر کرد. در همین راستا وزارت نیرو با همکاری مرکز منطقه‌ای مدیریت آب شهری وابسته به یونسکو، سامانه منطقه‌ای پایش خشکسالی را راه‌اندازی کرده‌است؛ سامانه‌ای که با استفاده از داده‌های ماهواره‌ای و مشاهداتی، وضعیت بارش و خشکسالی را در ایران و کشور‌های همسایه رصد می‌کند و داده‌های آن می‌تواند در تحلیل‌های داخلی و مذاکرات منطقه‌ای مورد استفاده قرار گیرد.
بر پایه داده‌های این سامانه، بارش‌ها در کشور طی سال گذشته حدود ۴۰ درصد کاهش یافته و در اغلب مناطق هنوز نشانه‌ای از بازگشت به شرایط نرمال دیده نمی‌شود. پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی نیز از تداوم خشکسالی تا پایان پاییز خبر می‌دهد.
وزیر نیرو با اشاره به نقش تغییرات اقلیمی در تشدید بحران‌ها گفته‌است: «ممکن است تغییرات عمیق اقلیمی نه‌تنها در ایران بلکه در سراسر جهان زندگی را برای بشر دشوار کند. باید بپذیریم که در کشوری خشک زندگی می‌کنیم و ناگزیر از سازگاری با کم‌آبی و شرایط طبیعی هستیم.» او همچنین پیش‌بینی کرد که با وجود پنج سال خشکسالی پی‌درپی، همکاری مردم در مصرف بهینه می‌تواند در مدیریت وضعیت نقش تعیین‌کننده‌ای داشته باشد.
در کنار این هشدارها، معاون وزیر نیرو و مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران نیز احیای منابع زیرزمینی و تعادل‌بخشی سفره‌های آب را یکی از اولویت‌های قانونی بخش آب دانست و گفت «: وضعیت کنونی حاصل سال‌ها مصرف بی‌رویه و الگو‌های نادرست است، اما اکنون کاهش برداشت از منابع آبی به گفتمانی ملی تبدیل شده و همه ارکان کشور بر ضرورت آن تأکید دارند.»
